Türkiye’de ki Tarımsal Üretim – Afyonkarahisar İli Özelindeki Durum
Türkiye tarımı ülke ekonomisi için olduğu kadar dünya pazarı açısından da önemli bir yere sahiptir. Türkiye, coğrafi konumu, farklı mevsimsel ile toprak özellikleri ve işgücü itibariyle tarımsal üretimini ve tarımsal ürünlerin ihracatını artırma potansiyeline sahip bir ülke konumundadır. Türkiye’de buğday, mısır, pamuk, ayçiçeği, fındık, üzüm, zeytin, domates, biber, patlıcan ve narenciye en çok üretilen bitkisel ürünlerdendir. Ülkemiz fındık, üzüm, kiraz ve kayısı gibi ürünlerde dünyada söz sahibi durumdadır.
Türkiye 100’den fazla ülkeye un, süt ve süt ürünleri, balık, 50 kadar ülkeye ise tavuk, tavuk ürünleri ve yumurta ihracatı gerçekleştirmektedir.
Ancak bir takım sorunlar nedeniyle ülkemizin potansiyelini yeterince değerlendiremediği de görülmektedir. Tarım alanlarındaki azalma, köyden kente göç, küçük ölçekli işletmelerin fazlalığı yanında son günlerde etkileri daha da belirginleşen iklim değişikliği sorunların başında gelmektedir.
Nitekim 1988 yılında 42 milyon hektar olan toplam tarım alanımız, 2023 yılına kadar 38,5 milyon hektara kadar gerilemiştir. Aynı dönemde toplam işlenen tarım alanlarımız ise 24,8 milyon hektardan 20,2 milyon hektara düşmüştür. Ülkemiz nüfusundaki ve gelir seviyelerindeki artış yanında, gıda ürünleri talep eden dış pazarlara yakınlığımız, tarımsal ürünlere yönelik talebi artırmıştır. Azalan tarım alanlarına rağmen verimlilikteki artışlar ile bu ihtiyaçlar karşılanmaya çalışılmıştır. Tarım teknolojileri, tohum ıslahı, çiftçi bilinç düzeyinin artırılması gibi gelişmeler daha verimli üretim yapmamıza olanak sağlamaktadır. Ancak un ve hayvansal ürün ihracatımız da göz önüne alındığında, hububatlar ve yağlı tohumlarda dışa bağımlılığımızın yıllar itibariyle arttığı da göze çarpmaktadır. Ülkemizde 2022 yılında 29,9 milyar usd tarım ve gıda ürünleri ihracatı yapılmış, buna karşın 19,3 milyar usd ithalat gerçekleşmiştir. Ancak, döviz kurlarındaki değişimler, dış piyasadaki rekabet koşulları, tanıtım eksikliği, marka ve katma değer yaratmadaki sorunlar nedeniyle kaliteli ürünler üretmemize rağmen dış pazarlardan istenen pay alınamamakta ve ürünlerimiz daha düşük fiyatlardan satılmaktadır.
Ülkemiz tarımındaki diğer önemli sorunlar yağış eksikliği, kaliteli kaba yem arzındaki yetersizlikler, yem hammaddeleri, tohum, ilaç, gübre ve mazot gibi girdi fiyatlarının yüksekliğinden ileri gelmektedir. Bu sorunlar nedeniyle son yıllarda özellikle büyük-küçükbaş hayvansal üretimimizde sürdürülebilir ve karlı üretim yapılamamaktadır. Nitekim kaliteli kaba yem arzındaki eksiklik yanında et ve süt fiyatlarını baskılamaya yönelik politikalar nedeniyle süt üreticilerinin üretimden çekilmeleri ve bunun sonucunda da süt ve kırmızı et üretiminde açığın ortaya çıktığı görülmektedir.
Ülkemiz tarımsal üretiminin daha ileri seviyelere getirilebilmesi için yapısal sorunların çözümüne ve tarımın daha fazla desteklenmesine ihtiyaç vardır. Kırsal alanlardaki ekonomik ve sosyal imkanların artırılması, altyapı sorunlarının giderilmesi, arazi toplulaştırma faaliyetlerinin hızlandırılması, çayır ve mera vasıflarının iyileştirilerek korunması, hububat üretimi ile sulanabilir arazilerin artırılarak yağlı tohum üretiminin artırılması gerekmektedir. Bunların yanında et ve süt fiyatlarının baskılanmaması, kasaplık hayvan ve et ithalatının ise durdurulması hayvansal üretimimizin geleceği açısından önem taşımaktadır.
İklim değişikliği ile mücadelede kuraklığa dayanıklı tohumların geliştirilmesi, iklim değişikliğine yönelik olarak tarımsal üretim desenin yeniden dizayn edilmesi ve desteklerin buna göre şekillendirilmesi, su yönetiminin daha etkin kılınması, tarımsal kayıpların ve israfın önlenmesi gerekmektedir.
Afyonkarahisar ili bu bağlamda incelendiğinde ise geniş coğrafya yapısı, farklı bölgesel dinamikleri ve de zengin dokusu ile Anadolu’nun farklılaşan ve ön plana çıkan illerinden birisi olmakla göze çarpmaktadır.
Sahip olduğu coğrafi konumu ve doğal kaynakları ile bölgenin önemli bir merkezi konumundadır. Özellikle termal turizm bölgesi olması nedeni ile turizm gelirleri yönüyle avantaja sahiptir. İlin termal turizm dışında başlıca öne çıkan sektörleri mermer, gıda (Kırmızı et, yumurta) ve tarım ( Termal seracılık, haşhaş ve hububat başta olmak üzere kiraz ve vişne üretimi olarak meyvecilik) sektörleridir.
Türkiye nüfusu 2007 yılında 70 milyondan 85 milyona %20 artış gösterirken, Afyonkarahisar aynı yıllarda 700 binden 744 bine % 6 lık artış göstermiştir. Bu veri bölgesel gelişmede insan kaynağı eksikliği sorunu yaratmakta ve bölgesel gelişmenin en büyük sorunu olduğu aşikârdır. Afyonkarahisar bu nedenle hem göç alan, hem de göç veren il konumunda olduğu görülmektedir.
Afyonkarahisar’ın nüfusu Türkiye’nin %1’ini teşkil etmektedir. Afyonkarahisar Türkiye’nin 14.016 km2 sini %1,8’ini kapsamaktadır. 5.738 km2 tarımsal amaçla kullanılmakta olup, sadece 2.432 km2 alanda sulu Tarım ve 3.305 km2 alanda kuru tarım olmak üzere toplam alanın %41’inde tarımsal faaliyet yapılmaktadır.
Türkiye genelinde tarım çalışanları 2007 yılında 1.101.131 den 2022 yılında 2.512.954 e %1,28 artış gösterirken Afyonkarahisar’da aynı dönemlerde 22.479 dan 21.372 düşerek % -5 azalmıştır.
Dünya nüfusu 1960 yılında %65’i tarımsal faaliyette iken 2022 yılında bu oran %43’e düşmüş, aynı dönemlerde kırsal nüfusa düşen GSMH %55 iken %6,5’a düşmüştür.
Nüfus belki tek başına bir rekabet gücü olarak değerlendirilmeyebilir ancak önemli bir rekabet faktörü de olduğu gerçektir.
Günümüzde nüfus kadar diğer önemli faktör şehirlerin marka değerleriyle ilgilidir. Marka değeri Tarım, Turizm, Sanayi, Tarih, Kültür, gastronomi ve şehir değerleridir. Dazkırı’dan Emirdağ’a ve Sultandağı’ndan Sinanpaşa’ya tüm ilçeler tarımsal, ekonomik, turizm ve kültürel altyapıları farklılık göstermektedir.
Afyonkarahisar’da üretimi yapılan potansiyel ürünler:
Ürün adı | Adet | Adet (2022 Yılı) |
Yumurta Tavuğu | 17.502.628 Tavuk | 4.398.629.600 Yumurta |
Büyükbaş | 405.479 Baş Hayvan | 759.260 Ton Süt |
Küçükbaş | 1.229.814 Baş Koyun Keçi | |
Şeker Pancarı | 673.000 Ton | |
Patates | 607.000 Ton | |
Buğday | 531.000 Ton | |
Arpa | 402.000 Ton | |
Kiraz | 11.000 Ton |
Afyonkarahisar’ın gelişiminin bir parçası olarak tarımsal üretimdeki yerinin arttırılması gerekmektedir.